Rio‘da popüler bir deyiş vardır: Kaderin bir oyunu sonucu, fakir zengine tepeden bakar, zengin de fakire aşağıdan.
Ipanema ve Copacabana’nın dünyaca ünlü geniş plajlarına ve zengin mahallelerine yukarıdan bakan tepelerde, ‘Cariocalar’ olarak bilinen Rio de Janeiro’nun yerli halkının ellerine ne geçtiyse kullanarak inşa ettiği ve favela denilen gecekondu mahalleleri bulunur.
Taze meyve satan sokak satıcıları. © Espocc Maré
Bu plansız favelalar on yıllardır adeta yasak bölgeydi ve Brezilyalılar da dâhil olmak üzere dışarıdan gelenler için çok tehlikeli yerlerdi.
Yine de, geçmişinde yatan kötü şöhrete rağmen, Rio’nın favelaları en az Kurtarıcı İsa Heykeli, Maracanã veya Rio Karnavalı kadar şehrin kültürünün bir parçasıdır.
Aslına bakarsak, Rio’nun en büyük Samba okullarından pek çoğunun kökeninde favelalar yatmaktadır ve onların coşkulu kültürel etkisi olmadan karnavalın aynı olmayacağını söyleyebiliriz.
Bu şehre hayat verenin ne olduğunu öğrenmek isteyenler için, bir favela ziyareti hem aydınlatıcı hem de canlandırıcı bir deneyim olacaktır.
Önce biraz tarih…
‘Barış’ yazılı tişört giyen bir adam Brezilya’nın sloganı olan ‘düzen ve ilerleme’ yazısının altında oturuyor © Zanini H.
Ülkeye yayılmış diğer pek çoğu gibi Rio’nun kenar mahalleleri de 19. yüzyıldaki konut krizi ile doğdu ve takip eden birkaç politik krizle de şiddetlendi. Başladığı zamandan beri sürekli artan bu yasadışı işgal sadece göz zevkini bozan ve ortadan kaldırılması gereken bir durum olarak kabul edildi.
90’ların ortalarında başlayan, yavaş giden ama olumlu davranış düzeltme politikaları sayesinde favelaları şehre tekrar kazandırma çabaları nihayet sonuç vermeye başladı.
Bu bölgelere hakim olan şiddet ve suçun yavaşlattığı bu süreç, Brezilya’nın iki çok büyük uluslararası etkinliğe ev sahibi olma hakkını kazanmasıyla o çok ihtiyaç duyduğu ivmeye kavuştu.
Brezilya’da nerede olursan ol akıllarda ve çoğunlukla televizyonda hep futbol vardır. © cabralgabriel
Dünya Kupası ve Olimpiyatlar kapıda olduğundan, hükümet favelalardaki birkaç önemli sorunla ilgilenmek için ihtiyaç duyduğu o ekstra motivasyona sahip olmuş oldu.
En büyük sonuç, bölge kontrolünü ele geçirerek, birkaç düzine favelayı hem ziyaret etmek isteyenler, hem de orada yaşayan halk için son derece güvenli hale getiren UPP’lerin (Pasifize Edici Polis Birimleri) sayesinde elde edildi.
Ve ortaya çıkan manzara eşsizdi.
Tijuca Ulusal Parkı’nın manzarası. © Leandro’nun Dünya Turu
Nasıl gidilir
Bir günlük bir ziyaret planlıyorsan da, oranın halkından bir ailenin yanında gerçek bir favela evinde kalarak deneyimi tam olarak yaşamaya karar versen de, bunun Rio manzarası ve kentsel yaşamın önemli bir parçasıyla iletişim kurmak için karşına çıkmış bir fırsat olduğunu bilmelisin.
Çok çeşitli turlar sunulsa da, mutlaka yerel rehberi olan bir tur seçmelisin. Bu şekilde daha gerçek bir deneyim yaşayacak olmanın yanında, bulunduğun katkı da doğru ellere gitmiş olacaktır.
Bir elektrik kablosu ormanı. © Cellula – juntos somos imensidão.
Karmakarışık yapıların ve hareketle dolu bahçelerin etrafından dolanan dar sokaklarda yaptığın yürüyüşlerde sana birbirine dolaşmış elektrik kablosu yumakları ve yerel el işleri satan sokak pazarları eşlik edecek.
Ve sonunda orada yaşayan birinin gözünden favelanın geçmişi ve günlük koşuşturmacasına şahit olduğunda, bu neşeli, topluluk bilincine sahip mahalleler hakkındaki önyargılarını sorgulamaya başlayacaksın.
Bir ailenin yanında kalarak işi bir adım öteye taşıyabilirsin. Pahalı şehir merkezinden kaçınarak tasarrufta bulunmanın yanında, orada yaşayanların bilgisinden, desteğinden yararlanıp doğal içtenliklerini görme fırsatını da yakalarsın.
Bu şekilde daha mütevazı bir konaklama için birkaç otel konforundan vazgeçmiş olsan da, o içtenlik, cömertlik ve o kalpten ilgiye paha biçilemeyeceğini biliyoruz.
Favela sokak sanatı. © simenon
Küçük ve en güvenli favelalar, Rio’nun güney bölgesi olan ve plajlardan da sadece birkaç dakika uzakta yer alan Zona Sul’da bulunuyor. Pasifize edilmiş mahallelerden birini seçtiğin ve yurtdışına yapacağın her seyahatte olduğu gibi kimseyi rahatsız etmediğin sürece bir sorun yok.
Dikkatli olursan, tek başına dolaşmaya çıkmazsan – özellikle de geceleri – ve kameranı doğrulttuğun yerlere dikkat edersen, son derece güvenli bir şekilde Rio’nun kalabalık tepelerinin keyfini çıkarabilirsin.
Hangisini seçersen seç kaliteli yiyecek, bolca müzik ve neşeli bir karşılama bulacaksın. Her favelanın kendine özgü bir kişiliği olduğundan, favela yaşamının tadına varabilmek için ziyaret etmen gereken en iyi dört tanesini seçtik.
Ziyaret edilebilecek favelalar
Roçinha
Roçinha ile zengin Leblon muhiti arasındaki zıtlığı gösteren bir manzara.
Roçinha sadece Rio’nun değil, tüm Latin Amerika’nın en büyük favelasıdır. Tahmini 150.000’lik nüfusu ile mahalle diğer favelalara kıyasla daha gelişmiş bir altyapıya sahiptir.
Buradaki ilgi çekici faaliyetler arasında, katılanlara topluluğun yaşamlarını ve kendilerine saygılarını geliştirmek için sıkı bir şekilde çalışan yerel okullar ve enstitüleri gezdiren turizm projeleri sayılabilir.
Burası ayrıca devasa gecekondu mahallesi ile aşağıdaki kıyıda yer alan lüks binaların arasındaki çarpıcı zıtlığı ortaya koyan bir manzaraya sahiptir.
Santa Marta
Santa Marta’da ölümsüzleştirilen pop müziğin kralı. © alxfns
Santa Marta favelalar arasında en küçük olandır. Boyutlarından dolayı UPP korumasına ilk sahip olandır ve bu nedenle en güvenli olarak o görülmektedir. Burası ayrıca birkaç başka nedenden ötürü de bir üne sahip.
Bunlardan biri, burada altından, parlak bir Michael Jackson heykelinin bulunuyor olması. Bu heykel, buradaki halkın çok övündüğü bir olay olan, Popun Kralı’nın 1996’da burada “They don’t care about us” şarkısına video klip çekmesinin anısına yapılmış bir simge.
Praça Cantão’da Haas & Hahn’ın favela boyama projesi.
Santa Marta’nın girişinde bir meydan olan Praça Cantão da, Hollandalı ikili Haas & Hahn’ın devam eden bir topluluk sanat projesinin bir parçası olarak buradaki binaları parlak ve cesur renklerde boyamaya başlamasıyla şehrin simgelerinden biri haline gelmiş bir yer.
Ücretsiz teleferiğe binerek tepeye çıktığında, yukarıda ülkenin sosyal eşitsizliğini bir kez daha ortaya koyan, yürek dağlayıcı ama kesinlikle baş döndürücü bir manzaranın seni beklediğini göreceksin.
Ah unutmadan, ayrıca tepeden aşağı bisikletle inebilir ve Kesmeşeker Dağı’nın manzarası eşliğinde paintball oynayabilirsin.
Vidigal
Morro Dois Irmãos (İki Erkek Kardeş tepesi) üzerinde yer alan Vidigal favelası. © jikatu
Dışarıdan gelenleri güler yüzle karşılayan Vidigal oldukça seçkinleştirilmiş favelalardan biridir ve önde gelen cariocaların eğlenceli vakit geçirmeyi seçtiği bölgelerdendir ve hatta burada bir sushi barı bile bulunur.
Burası ayrıca sanatçı ruhlu insanları kendine çekmesiyle de ünlüdür ve bu nedenle Rio’nun son derece popüler bohem muhiti Santa Teresa ile de sıkça karşılaştırılır.
Burada yürüyüş yollarını kullanarak yukarı çıkıp, baş döndürücü 180 derecelik Atlantik manzarasına ulaşabilirsin.
Tavares Bastos
Bir favela Baile Funk partisi. © Espocc Maré
Müzik videoları ve film çekimleri için popüler diğer bir yer olan Tavares Bastos özellikle hareketli gece yaşamı ile ünlüdür ve Brezilya’ya özgü Baile Funk’tan, neredeyse bir mecburiyet olan Samba’ya kadar her müziği Tavares Bastos’ta bulmak mümkündür.
İlginç bir anekdot olarak, buranın müzikle ilgili ününün büyük bir bölümünü bir İngiliz vizyonere borçlu olduğunu belirtmek lazım. Eski bir BBC belgeselcisi olan Bob Nadkarni, 80’lerde buraya taşınıp, sonraki yirmi yılını burada oldukça sevilen bir yer olan ve harika bir teras barına sahip 9 katlı bir pansiyon yapmaya harcadı.
The Maze adının hakkını veren labirent gibi bir mimariye sahip, terasında şehrin her yerinden hayranları kendine çeken aylık caz partileri düzenlenen ve kesinlikle ziyaret edilmesi gereken bir yerdir.
Favelalarla ilgili bilmen gereken her şeyi öğrendiğine göre artık tek yapman gereken Rio‘ya uçak bileti rezervasyonunu yapmak!
